Rangaku

Rangaku is een Japans woord dat staat voor de studie van het Nederlands. Naarmate mijn onderzoek hier zich wat verplaatst van begin zeventiende eeuw naar de negentiende eeuw wordt dit thema meer en meer belangrijk voor mij. Vanaf de Tokugawa regering werd Japan afgesloten van de buitenwereld. Deze situatie heeft zich bestendigd tot eind de negentiende eeuw. Er werden enkele uitzonderingen toegelaten voor de hoogst noodzakelijke handel met China en het Westen. De Hollanders werden toegelaten op een klein eiland voor de haven van Nagasaki op het eiland Kyushu. Hun aantal en bewegingsvrijheid was beperkt maar toch waren er wat contacten met Japanners. Kontakten met de Hollanders was belangrijk voor wie geinteresseerd was in Westerse wetenschap en boeken. Het waren vooral Nederlandse artsen die kontakt konden leggen met Japanners, maar de uitwisseling geldt in mindere mate ook voor wiskunde (vooral landmeten) en biologie (botanica). Pas vanaf 1820 was er een versoepeling van de situatie en werden buitenlandse boeken toegelaten. In 1856 werd zelfs een instituut opegericht met de naam Bansho shirabe-sho (Instituut voor het onderzoek van barbaarse boeken). Dit waren vooral Nederlandstalige boeken over chirurgie, scheikunde, wiskunde, etc. Die buitenlandse boeken begonnen een invloed uit te oefenen op de intellectuele elite in Japan. Sommige Nederlandse boeken werden vertaald. Het eerste was Ontleedkundige Tafelen van Johann Adam Kulmus, een vertaling die vier jaar in beslag nam. Het boek verscheen in 1774 met de titel Kaitai shinsho. In die periode zou ook het eerste Nederlandse wiskundeboek in Japan zijn geimporteerd. Geleerden die zich bezig hielden met de studie van Nederlandse boeken noemden men ragakusha. Er waren verschillende scholen die zich daarmee bezig hielden. De kennis van het Nederlands was daarbij een vereiste. Ik heb zo een schooltje bezocht in Osaka, de Tekijuku. Het is de basis van wat later de universiteit van Osaka zou worden. Het oorspronkelijk gebouw is nu een museum. Op de foto zie je een manuscript van 1838 dat eigenlijk een woordenboek is van het Nederlands naar het Japans. Rond 1850 was er in Tokyo een school van wiskundigen die zich de Matematische noemde. Het eerste boek dat expliciet verwijst naar Nederlandse wiskundige termen is de Yōsan Yōhō (洋算用法, De methode van Westerse rekenkunde) van Yanagawa Shunzō, 1857. Ik ben dat nu aan het bestuderen en ik tracht de oorspronkelijke bron ervan te achterhalen. Het is een vreemde ervaring zo een boek te lezen. Je vind er de Japanse transcriptie in Katakana van Nederlandse woorden zoals ‘optellen’, ‘aftrekken’ en de tafels van vermenigvuldiging. Het is ook het eerste boek in het Japans waarin de westerse symbolen van de onbekenden voorkomen (x, y, z).